عفو در حقوق به معنای عدم اجرای مجازات یا تخفیف یا لغو مجازات یک فرد است. این مفهوم در حقوق مختلف و در موارد متعددی اعمال میشود، از جمله در حقوق جزایی، حقوق مدنی، و حقوق بین‌المللی.
این امر ممکن است توسط یک مقام ذی صلاح، مانند رئیس جمهور یا رهبر یک کشور به منظور ترویج عدالت، رحمت و مصلحت جامعه، اصلاح فرد، توجه به عواقب اجتماعی، یا تصمیم به اصلاح قوانین انجام میشود.
عفو انواع مختلفی دارد که بر اساس شرایط و دلایل اعطای آن تعریف میشود. برخی از انواع عفو عبارتند از:
عفو عمومی: بر اساس ماده ۹۷ قانون مجازات اسلامی مقرر شده است:« عفو عمومی که به موجب قانون در جرایم موجب تعزیر اعطا می شود تعقیب و دادرسی را موقوف می کند در صورت صدور حکم محکومیت اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز زایل می شود.»
بر اساس این ماده، عفو عمومی حکم قانونی یا اجرایی است که توسط دولت یا حکومت، بخش و تعدادی از مجرمان و مخالفان خود را مورد بخشش قرار می‌دهد. این حکم از عفو فردی متمایز است، چرا که در عفو عمومی، تمام موارد جرم مجرمان را شامل میشود.
عفو عمومی بیشتر در زمان‌های خاص مانند عید ها یا مناسبت های ملی، به منظور ایجاد وحدت و آرامش در جامعه و همچنین کاهش تراکم جمعیت زندان ها صادر میشود.
در عفو عمومی، مجازات هایی که قبلاً برای افراد صادر شده لغو میشود و سوابق کیفری آن ها نیز پاک میشود. با این حال، این عفو شامل همه جرایم نمی‌شود و جرایم سنگین مانند محاربه، افساد فی الارض، قاچاق مواد مخدر، و جرایم علیه امنیت ملی معمولاً از آن مستثنی هستند.
عفو خصوصی: عفو خصوصی، جلوه ای از رافت اسلامی در نظام قضایی است که به موجب آن، تمام یا قسمتی از مجازات محکومان، با پیشنهاد قوه قضاییه و موافقت رهبر معظم انقلاب، مورد بخشش یا تخفیف قرار می‌گیرد.
بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی و ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی، عفو یا تخفیف مجازات، جزو اختیارات رهبری است. این اختیار پس از پیشنهاد رئیس قوه قضائیه اعمال میشود و رهبری در رد یا قبول آن مختار است.
این نوع عفو شامل تمام مجازات های تعزیری میشود. اما مجازات های قصاص و دیه به دلیل آن که حق الناس تلقی می‌شوند، از شمول عفو مستثنی هستند. مجازات های حدود نیز به جز قذف، در مواردی خاص و با شرط توبه پس از اثبات جرم با اقرار متهم، ممکن است مشمول عفو قرار گیرند.
لذا این امر فرصتی برای بازسازی زندگی محکومان و بازگشت آنان به جامعه است. این تصمیم حکیمانه، با ایجاد زمینه جبران گذشته و عبرت‌آموزی، مسیر اصلاح و بازگشت به مسیر درست را برای محکومان هموار می‌سازد.
شرایط لازم برای درخواست عفو چیست؟
شرایط اختصاصی بسته به نوع جرم و مجازات تعیین می شود. به طور کلی، این شرایط شامل موارد زیر است:
شخص متقاضی نباید بیشتر از دو فقره سابقه محکومیت مؤثر کیفری داشته باشد و قبل از اعطای عفو، معمولاً باید تمام مراحل قضایی مربوط به پرونده به اتمام رسیده باشد. به عبارت دیگر، حکم قطعی شده و دیگر امکان تجدید نظر یا فرجام خواهی وجود نداشته باشد.
گذراندن حداقلی از دوره محکومیت: گذراندن حداقل یک سوم از دوره محکومیت برای محکومان به حبس و پرداخت حداقل یک سوم از جزای نقدی.
نداشتن شاکی خصوصی: جرم مشمول شاکی خصوصی نباشد و در صورت دارا بودن، باید رضایت او را اخذ کند و ضرر و زیانی که به او وارد را جبران کند.
حسن رفتار در زندان: رعایت نظم و مقررات زندان و عدم ارتکاب تخلف در طول دوران محکومیت.
ندامت و پشیمانی: ابراز ندامت و پشیمانی از جرم ارتکابی.
جبران خسارات: جبران خسارات وارده به بزه دیده در صورت امکان.
در صورت دارا بودن شرایط ذکر شده، متقاضیان عفو می توانند با مراجعه به واحد مددکاری زندان محل نگهداری خود و تکمیل فرم های مربوطه، درخواست خود را ارائه دهند. این درخواست پس از بررسی در سطوح مختلف، به کمیسیون عفو و تخفیف مجازات استان ارسال می شود. در صورت موافقت این کمیسیون، پرونده به قوه قضاییه و پس از آن به دفتر مقام معظم رهبری ارسال می شود.
چه زمانی عفو ارائه میشود؟
در جمهوری اسلامی ایران، مناسبت های مذهبی و ملی متعددی وجود دارد که در آن ها به طور سنتی از رهبر معظم انقلاب تقاضای عفو یا تخفیف مجازات اعطا می شود. برخی از رایج ترین این مناسبت ها عبارتند از:
ولادت حضرت رسول اکرم (ص) از تاریخ ۱۲ تا ۱۷ ربیع الاول
مبعث حضرت رسول اکرم (ص) در تاریخ ۲۷ رجب
ولادت حضرت امیر المؤمنین (ع) در تاریخ ۱۳ رجب
ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) که مختص به عفو کردن بانوان محکوم است، در تاریخ ۲۰ جمادی الثانی
ولادت حضرت امام حسین (ع) در تاریخ ۳ شعبان
ولادت حضرت قائم «عج» در تاریخ ۱۵ شعبان
عید سعید فطر، در روز اول شوال
عید سعید قربان، در روز ۱۰ ذی حجه
عید سعید غدیر، در روز ۱۸ ذی حجه
سال روز انقلاب اسلامی، در تاریخ ۲۲ بهمن
عید باستانی نوروز، در روز اول فروردین
سال روز جمهوری اسلامی، در تاریخ ۱۲ فروردین
سال روز فتح خرمشهر که به عفو کردن محکومین نیروهای مسلح اختصاص دارد، در تاریخ ۳ خرداد
سال روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی، در تاریخ ۱۴ مرداد
و دیگر مناسبت هایی که مقام رهبری با آن موافقت کند.
چه جرایمی شامل عفو و بخشش نمی شوند؟
در ایران، جرایم به دو دسته کلی قابل عفو و غیر قابل عفو تقسیم می شوند.
جرایم غیر قابل عفو شامل موارد ذیل می باشند:
حدود الهی: این دسته از جرایم مجازات های ثابتی دارند که توسط شرع مقدس اسلام تعیین شده و قابل تغییر یا تخفیف نیستند. مانند قتل نفس، زنا، محاربه و افساد فی الارض.
قصاص: قصاص نفس و عضو در زمره جرایم غیر قابل عفو هستند و مجرم موظف به پرداخت دیه یا قصاص به نفع شاکی خصوصی می باشد.
جرایم مربوط به مفاسد اقتصادی کلان: این دسته از جرایم شامل اختلال در نظام اقتصادی کشور، قاچاق عمده کالا و ارز، اختلاس و ارتشاء در حجم کلان و یا جعل نمودن اسکناس و ضرب سکه تقلبی می باشند.
جرایم علیه امنیت ملی: جاسوسی، اقدام علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، افشاگری اسرار دولتی و ... در زمره این دسته از جرایم قرار دارند.
جرایم مرتبط با مواد مخدر: تهیه و تولید مواد مخدر در مقادیر زیاد، از جمله جرایمی هستند که مشمول عفو و تخفیف نمی شوند.
علاوه بر موارد فوق، در برخی از موارد خاص نیز ممکن است عفو یا تخفیف شامل حال مجرم نشود، از جمله:
تکرار جرم: اگر مجرم سابقه ارتکاب جرم مشابه داشته باشد، مشمول عفو یا تخفیف مجازات نخواهد شد.
عدم ندامت و پشیمانی: اگر مجرم از جرم خود ابراز پشیمانی نکند و قصد اصلاح نداشته باشد، عفو یا تخفیف شامل حال او نخواهد شد.
ایجاد ضرر و زیان غیر قابل جبران: اگر جرم ارتکابی موجب ضرر و زیان غیرقابل جبران برای افراد یا بیت المال شده باشد، مشمول عفو یا تخفیف مجازات نخواهد شد.
مدارک موردنیاز برای درخواست عفو خصوصی
در ابتدا باید عرض کنیم که ثبت دادخواست عفو رهبری تنها باید از طریق برخی از افراد تأیید شده به انجام برسد که مهم ترین آن ها شامل همسر، پدر و مادر، فرزندان، محکوم علیه، رئیس زندان، قاضی ناظر و پرونده و دادستان مربوطه است. البته اگر افرادی دیگر قصد دارند لایه عفو رهبری را تنظیم کنند باید از دادگاه با قوه قضاییه تاییدیه داشته باشند.
حال برای انجام این مورد مدارکی لازم است که مهم ترین آن ها عبارت‌اند از:
مشخصات فرد مجرم مانند نام کامل، کد ملی شماره شناسنامه و…
مشخص بودن زمان حبس و تاریخ دقیق روز پایانی زندانی
مشخص بودن سابقه مجرم
مشخص بودن سوابق استفاده از عفو رهبری
آماده کردن اصل پرونده مجرم به همراه برگه درخواست عفو
توصیه می‌کنیم برای اینکه بتوانید از جزئیات هر کدام از موارد گفته شده اطلاع پیدا کنید از یک وکیل پایه یک دادگستری با تجربه درخواست مشورت نمایید.
سخن پایانی
درخواست عفو رهبری یک فرایند پیچیده و ظریف است که نیاز به تخصص و دانش حقوقی بالایی دارد. استفاده از وکیل در این زمینه می تواند مزایای متعددی داشته باشد، از جمله:
وکیل با تجربه در این زمینه می تواند به شما کمک کند تا شانس موفقیت درخواست خود را افزایش دهید. آن ها با قوانین و مقررات مربوط به عفو آشنا هستند و می دانند چگونه یک پرونده قانع کننده برای ارائه به مقامات ذیصلاح تهیه کنند.
همچنین می تواند در طول فرآیند درخواست عفو به شما راهنمایی و پشتیبانی ارائه دهد. آن ها می توانند به شما در جمع آوری اطلاعات و مدارک لازم، تکمیل فرم ها و نوشتن نامه های درخواست کمک کنند.
