ترکه، ماترک، میراث و ارث عناوین اموالی است که شخص متوفی پس از فوت از خود به جا گذاشته و موضوع مقررات ارث قرار می گیرد. در مورد اینکه چه اموالی جزء ماترک قرار می گیرند در یک عبارت کلی می توان گفت تمامی اموال عینی، اعتباری و حقوق مالی و مطالبات جزء ارث قرار می گیرند. البته بدهی که نوعی دارایی منفی نیز هست نباید فراموش کرد با این توضیح که اصولا مسئولیت ورثه در خصوص بدهی به میزان سهم ایشان از ارث است. تقسیم ترکه بین ورثه با توجه به اینکه وراث بر سر ارث توافق داشته باشند یا خیر، میتوانند راه های مختلفی داشته باشد. اجمالاً می توان به دعوای خلع ید مشاعی، درخواست تقسیم ارث، مطالبه سهم الارث، تقاضای افراز و تقاضای دستور فروش بعنوان راه حل های مستقیم و غیر مستقیم، تقسیم ارث یا مطالبه سهم از ارث اشاره نمود.
ترکه و راه های تقسیم آن
- هر شخصی در دوره حیات خود با توجه به اینکه اصل بر اهلیت تمتع است، در صورت برخورداری از اهلیت استیفاء و عدم حجر، حق دخل و تصرف در تمام اموال خود را دارد و می تواند به نفع یا ضرر خود ، در اموال و دارایی های مثبت خود دخل و تصرف کند.
- بعد از آنکه فرد فوت می کند به استناد ماده ۱۴۰ قانون مدنی، أموال او در زمان فوت او به صورت قهری به وراث حاضر او می رسد؛ ارث از قواعد آمره محسوب می شود و سقوط این حق امکان پذیر نیست؛ پس فوت شخص اولین شرط برای انتقال اموال او به وراث است؛ فوت هم به صورت طبیعی است و هم به صورت فرضی که با حکم دادگاه شخص متوفی فرض می شود و أموال او به ارث می رسد.
- در مورد اینکه چه اموالی به وراث متوفی می رسد باید گفت که اموال زمان فوت متوفی ملاک محاسبه اموال است و به طور مثال اگر حتی یک دقیقه قبل از فوت او معامله ای انجام شود و به امضای شخص برسد هم در زمان حیات متوفی محسوب می شود دیگر داخل در ماترک متوفی نخواهد بود.
- حال بعد از فوت اشخاص ابتدا باید دیون و مطالبات متوفی که حال می شود پرداخت گردد؛ باید توجه داشت که هزینه های کفن و دفن و تجهیز و خرید قبر و أمثال اینها که ضروریات هر مسلمانی محسوب می شود هم داخل در دیون متوفی محسوب می شود و ابتدا این هزینه ها کسر می شود و سپس بدهی متوفی اعم از چک سفته قرض و … پرداخت می شود؛ تمامی این دیون در صورتی که موجل باشند با فوت متوفی حال می شوند و بعد از فوت باید پرداخت شود؛ بعد از تسویه کامل مطالبات باید وصیت نامه انجام شود.
- اگر متوفی وصیتی تملیکی و نسبت به ثلث اموال داشته است باید انجام شود؛ در وصیت نامه فقط یک سوم اموال پس از خالص شدن اموال از دیون قابل انتقال است و اگر مازاد بر آن باشد غیرنافذ است و وراث می توانند ان را تنفیذ کنند.
- ممکن است وصی برای اجرای دقیق وصیت مشخص شده باشد و اجرتی عرفا باید به وی وصول شود؛ البته باید دقت داشت که وصیت عمل حقوقی (ایقاعی است عینی) رایگان و تبرعی است و دریافت عوض در مقابل انجام آن باطل است شایع ترین دلیل برای بطلان وصیت معوض غرری بودن آن است زیرا زمان دقیق فوت متوفی مشخص نیست و از این رو نمی توان برای آن عوضی قرار داد؛ پس نتیجتا دریافت اجرت توسط وصی ارتباطی به معوض یا رایگان بودن وصیت ندارد و به ماهیت تبرعی بودن آن لطمه ای وارد نمیکند.
- بعد از انجام مراحل فوق است که ماترک خالص خواهد بود و با صحت کامل به وراث با شرایط مندرج در قواعد باب ارث انتقال پیدا می کند.
- مراحل تقسیم ترکه بعد از عملیات انحصار وراثت انجام میشود و برای پایان دادن به حالت اشاعه ترکه لازم است تقسیم انجام شود تا هریک از شریکان به صورت مفروز سهم خود را دریافت کنند برای اینکار افراد هم می توانند با در دست داشتن گواهی انحصار وراثت که اشخاص وارث در آن ذکر شده است به اداره ثبت مراجعه کنند و در صورت اختلاف میتوانند دادخواست خود را تقدیم دادگاه صالح کنند و دادگاه در این باره تصمیم گیری کند.(مرجع صالح جهت رسیدگی به امور تصفیه ترکه دادگاه آخرین محل اقامت متوفی است)
مستندات قانونی - تقسیم ترکه
اصل ۲۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند.
اصل ۴۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
مالکیت شخصی که از راه مشروع باشد محترم است. ضوابط آن را قانون معین می‌کند.
ماده ۱۴۰ قانون مدنی
تملک حاصل میشود:
۱) به احیاء اراضی موات و حیازت اشیاء مباحه
۲) به وسیله عقود و تعهدات
۳) به وسیله اخذ به شفعه
۴) به ارث
ماده ۸۴۳ قانون مدنی
وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است.
ماده ۸۶۹ قانون مدنی
حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق میگیرد و باید قبل از تقسیم آن اداء شود ازقرار ذیل است:
۱) قیمت کفن میت و حقوقی که متعلق است به اعیان ترکه مثل عینی که متعلق رهن است.
۲) دیون و واجبات مالی متوفی.
۳) وصایای میت تا ثلث ترکه بدون اجازه ورثه و زیاده بر ثلث با اجازه آنها.
